CHMURY

zawiesiny mikroskopijnych cząstek cieczy (głównie wody) lub ciał stałych (lodu)
w atmosferze. Chmury o pułapie poniżej 2 km nazywa się niskimi, od 2-7 km – średnimi, od 7 do 15 km – wysokimi.

PIĘTRO NISKIE

zawiesina bardzo małych kropel wody (o średnicy poniżej 0,05 mm) lub lodu w powietrzu. Wyróżniamy mgły:

a) radiacyjne, wywołane silnym ochłodzeniem gruntu na skutek nocnego wypromieniowania ciepła. Ich powstaniu sprzyjają pogodne i bezwietrzne noce,
b) powstające w przyziemnej warstwie, gdy ciepłe i wilgotne powietrze miesza się powoli z chłodnym, mniej wilgotnym,
c) adwekcyjne, wywołane napływem ciepłego i wilgotnego powietrza nad wychłodzoną powierzchnią Ziemi – lądową lub wodną,
d) wywołane parowaniem z cieplejszej, swobodnej powierzchni wodnej, charakterystyczne dla jesiennych wieczorów i nocy nad jeziorami i dużymi rzekami,
e) smog.

Tworzeniu się mgły sprzyja obecność pyłków lub jonów gazowych, które stanowią jądro mikroskopijnych kropelek wód, powstających na skutek kondensacji pary wodnej. Warunkiem kondensacji pary wodnej jest na ogół oziębienie powietrza. Jeżeli ilość kropelek jest tak znaczna, że wpływa na przeźroczystość powierza, mówimy o powstawaniu mgły, która w wilgotnym klimacie ulega kondensacji, może więc być tak gęsta, że osłania przed naszym wzrokiem wszystko na odległość jednego metra. Mgły unoszące się na znaczniejszej wysokości nazywamy chmurami. Oziębienie powietrza może nastąpić albo na skutek wypromieniowania ciepła przez ziemię w ciągu nocy, albo też przy napływie ciepłych wiatrów ponad zimniejszą, a wilgotną ziemią. W pierwszym przypadku tworzą się mgły
w lesie po burzy, mgły jesienne i mgły w górach, w drugim zaś są to mgły zimowe, zapowiadające odwilż. Ponad rzekami, morzami, jeziorami powstają mgły na skutek różnicy temperatur pomiędzy wodą a powietrzem.

Stratus

(warstwowe) – jest to niska chmura, która od gęstej mgły różni się tylko tym, że między nią a powierzchnią terenu pozostaje niezbyt wysoka warstwa powietrza. Tworzą mgły, gdy ich podstawa osiągnie powierzchnię. Chmury te pokrywają gęstą warstwę nieba.

Stratocumulus

(kłębiasto-warstwowe) chmury w postaci szarej warstwy lub ławicy złożonej z wielkich płatów w kształcie brył, walców itp.; składa się głównie z kropelek wody, niekiedy towarzyszy jej opad drobnego deszczu lub śniegu.

Nimbostratus

(deszczowo-warstwowe) chmury te są na wysokości 2000-6000 metrów. Tworzą amorficzną, deszczową i prawie jednolicie ciemno-szarą warstwę, która nie przepuszcza promieni słonecznych. Dają one ciągłe opady deszczu lub śniegu. Warstwowa chmura jest szczególnie ciężka.

PIĘTRO ŚREDNIE

Altostratus

(warstwowe) chmury czasami rozbudowane w pionie do piętra górnego – dają wówczas drobny opad, który zimą ma postać śniegu, a latem przeważnie wyparowuje nie docierając do podłoża
i tworząc urywające się nad ziemią smugi. Chmury niejednorodne (kropelki
i kryształki) występujące w postaci szarej lub niebieskawej powłoki, zmatawiającej księżyc lub słońce.

Altocumulus

chmura średnia kłębiasta, chmura biała lub szara w postaci ławicy lub warstwy chmur złożonej z płatów o kształcie zaokrąglonych brył, walców itp. Składa się głównie z kropel wody, lecz nie daje opadów. Podstawa jej występuje na wysokości 2 do 6 km. Chmury te zwane są popularnie barankami. Chmury te różnią się od pierzasto-kłębiastych wyraźnie zarysowanymi cieniami, czasem piętrzą się niby wieże.

PIĘTRO WYSOKIE

Cirrus

łacińska nazwa chmury pierzastej, powstającej w górnym piętrze troposfery, na wysokości od 3 do 8 km w szerokościach polarnych, pomiędzy 5 i 13 km w strefach umiarkowanych, w szerokościach zwrotnikowych natomiast od 6 do 18 km.
Powstaje w niskich temperaturach, składa się z kryształków lodu. Kolor biały, na wpół przezroczysty, tylko nieznacznie przesłania światło słoneczne. Z wyglądu przypomina delikatne włókna, ławice lub wąskie pasma o strukturze włóknistej;

Cirrocumulus

łacińska nazwa chmury kłębiasto-pierzastej. Genetycznie
i morfologicznie identyczna z chmurą Cirrus, różnice występują jedynie w kształcie.
Chmura kłębiasto-pierzasta tworzy struktury przypominające ławice, płaty lub warstwy
o wyraźnie zaznaczonej budowie, składającej się z bardzo drobnych ziarenek, kłaczków. Często przypomina zmarszczki tworzące się na powierzchni wody lub na piasku.
Chmury pojawiają się na wysokości 6000 metrów. Tak jak cirrusy są wysokimi chmurami
o temperaturze –30°C. Białe płaty lub małe kuliste kłęby bez cieni, zgrupowane w linie lub roje, często wyglądające jak zmarszczki na niebie.

Cirrostratus

łacińska nazwa chmury warstwowo-pierzastej. Genetycznie
i morfologicznie identyczna z chmurą Cirrus, różnice występują jedynie w kształcie.
Chmura warstwowo-pierzasta z wyglądu przypomina cienką, białawą zasłonę, pokrywającą niebo częściowo lub całkowicie. Chmury te składają się z kryształków lodu, tworząc delikatną zasłonę świadczącą o stabilności powietrza na tej wysokości. Mają sygnalizować nadejście frontu ciepłego, a wraz z nim pogorszenie pogody. Są białawe i tworzą halo wokół księżyca
i słońca. Częściej następuje zwykłe odbicie światła od ścian kryształów lodu, tworzy się wtedy rozległy wieniec świetlny wokół słońca czy księżyca.

KILKA PIĘTER

Cumulus

łacińska nazwa chmury kłębiastej, powstającej w dolnym  i środkowym piętrze troposfery, na wysokości do 2 km od powierzchni Ziemi (dolna warstwa) oraz od 2 do 4 km w szerokościach polarnych, pomiędzy 2 i 7 km w strefach umiarkowanych, w szerokościach zwrotnikowych natomiast od 2 do
8 km (środkowa warstwa).
Składa się z kropel wody. Z reguły gęsta, o wyraźnie zarysowanym kształcie, układająca się w kierunku pionowym w kształty przypominające pagórki bądź kopuły. Górna warstwa chmury przybiera często kształt podobny do kalafiora. Części oświetlone przez słońce są przeważnie lśniąco białe. Patrząc pod słońce może się wydawać, że chmura jest ciemna, otoczona jasną obwódką. Chmury tego typu często występują tak licznie, że tworzą ławice. Zwykle nie przynoszą opadów. Cząstki chmury wznoszą się w górę i oziębiają, para wodna znajdująca się w powietrzu skrapla się w mikroskopijne kropelki. Podstawy ich są z reguły bardzo wyraźne i zacienione. Z górnej powierzchni natomiast piętrzą się kłęby.

Cumulonimbus

łacińska nazwa chmury kłębiastej deszczowej, tworzącej się
z reguły w dolnej warstwie troposfery (do 2 km od powierzchni Ziemi), nierzadko jednak sięgająca piętra górnego (od 3-6 do 8-18 km,
w zależności od szerokości geograficznej).
W górnych częściach chmury tego typu składają się z kryształków lodu, natomiast
w dolnych z kryształków lodu oraz kropelek wody. Przynoszą gwałtowne, przelotne opady
o dużym natężeniu. Deszczom towarzyszy niekiedy grad, często burze, a w zimie obfity śnieg. Najczęściej na ich tle zaobserwować można tęczę.

Skróty informacyjne:

Chmury, zawiesiny mikroskopijnych cząstek cieczy (głównie wody) lub ciał stałych (lodu)
w atmosferze. Chmury o pułapie poniżej 2 km nazywa się niskimi, od 2-7 km – średnimi, od 7 do 15 km – wysokimi.
Rozróżnia się wiele rodzajów chmur:
• pierzaste (Cirrus: włókna zbudowane z kryształków lodu, znajdują się na wysokości
7-10 km);
• kłębiasto-pierzaste (Cirrocumulus: warstwa skłębionych elementów, zbudowana
z kryształków lodu, pułap: 6-8 km );
• warstwowo-pierzaste (Cirrostratus: jednostajne, lekkie zamglenie dające np. halo Słońca, kryształki lodu na pułapie 8-10 km);
• średnie kłębiaste (Altocumulus: pasma zbudowane z kropelek wody i kryształków lodu, pułap 2-6 km);
• średnie warstwowe (Altostratus: jakby włóknista zasłona podobna do cirrostratus, ale nie daje zjawiska halo, zbudowana z drobin wody i lodu, pułap 3-5 km);
• warstwowe deszczowe (Nimbostratus: niskie, całkowicie nieprzeźroczyste, zbudowane z drobin wody i lodu, pułap podstawy 100 m do 1 km, dają ciągły opad);
• kłębiasto-warstwowe (Stratocumulus: warstwowe, z wyraźnymi cieniami, zbudowane z kropelek wody, pułap 500 – 1500 m);
• niskie warstwowe (Stratus: równomierna warstwa podobna do mgły, kropelki wody, pułap podstawy 100 – 1000 m, opad w postaci mżawki);
• kłębiaste (Cumulus: wypiętrzone kłęby o płaskiej podstawie, zbudowane z kropelek wody, pułap podstawy 500-2000 m, na ogół bez opadu, silne prądy pionowe powietrza);
• kłębiaste deszczowe (Cumulonimbus: chmury burzowe, zbudowane z drobin wody
i lodu, pułap podstawy poniżej 1000 m, wypiętrzone na wysokość do 12 km, silne prądy pionowe, występują ulewne deszcze).

Słowniczek:

Deszcz, zjawisko atmosferyczne – opad kropli wody powstałych w chmurach. Krople, po osiągnięciu średnicy przekraczającej 0,5 mm, stają się za ciężkie, by unosić się
w powietrzu i wypadają z chmur tworząc deszcz.

Halo, jedno ze zjawisk świetlnych (optycznych) na niebie. Barwny (wnętrze czerwone, na zewnątrz niebieski) świetlisty pierścień o średnicy 22° (tzw. małe halo) lub 46° (rzadziej występujące tzw. duże halo), widoczny wokół Słońca lub Księżyca. Występuje przy pokryciu nieba chmurami typu cirrostratus.
Halo powstaje na skutek załamania światła w chmurze zawierającej kryształki lodu, małe halo powstaje przez załamanie na powierzchniach kryształków o kącie łamiącym 60°, duże halo powstaje podczas załamania światła na krawędziach kryształów wzajemnie do siebie prostopadłych (kryształki lodu są graniastosłupami prostymi o podstawie sześciokątnej).
Obłoki iryzujące, obłoki perłowe, chmury o kształcie soczewkowatym, silnie mieniące się barwami. Występują na wysokości ok. 20-30 km. Obserwowane są bardzo rzadko (głównie w zimie), niedługo po zachodzie słońca, m.in. w krajach skandynawskich, w Szkocji i na Alasce.

Smog, zanieczyszczone powietrze zawierające duże stężenia pyłów i toksycznych gazów, których źródłem jest głównie motoryzacja i przemysł. Rozróżnia się dwa rodzaje smogu:
1) smog typu Los Angeles (smog fotochemiczny, utleniający), może wystąpić od lipca do października przy temperaturze 24-35°C, powoduje ograniczenie widoczności do 0,8-1,6 km (powietrze ma brązowawe zabarwienie). Głównymi zanieczyszczeniami są: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory aromatyczne i nienasycone, ozon, pyły przemysłowe. Dla wytworzenia się smogu tego typu konieczne jest silne nasłonecznienie powietrza, natomiast ani dym, ani mgła nie mają większego znaczenia.
2) smog typu londyńskiego (kwaśny, „siarkawy”), może wystąpić w zimie przy temperaturze –3-5°C, powoduje ograniczenie widoczności nawet do kilkudziesięciu m. Głównymi zanieczyszczeniami powietrza są: dwutlenek siarki, dwutlenek węgla, pyły. Smog powoduje duszność, łzawienie, zaburzenie pracy układu krążenia, podrażnienie skóry. Wywiera również silne działanie korozyjne na środowisko.
Śnieg, rodzaj opadu atmosferycznego złożonego z kryształków lodowych (śnieżynek)
o różnorodnych kształtach związanych z warunkami powstania (głównie termiczno-wilgotnościowymi). Podstawową postacią kryształków śniegu jest gwiazdka sześcioramienna, na której w niskich temperaturach dochodzi do intensywnej sublimacji
i powstania rozgałęzionych blaszek, gwiazdek o niezwykle urozmaiconych ornamentach.
W temperaturze bliskiej i powyżej 0°C kryształki lodowe miękną i łatwo się zlepiają tworząc duże płaty. W meteorologii rozróżnia się też śnieg ziarnisty, czyli opad złożony z bardzo małych (o średnicy do 1 mm), białych i nieprzezroczystych ziarenek lodu oraz krupy śnieżne (krupy) i ziarna lodowe.°
Troposfera, część atmosfery ziemskiej najbliższa powierzchni planety: ok. 16-18 km nad równikiem, 8-10 km nad biegunami. Ponad nią, oddzielona tropopauzą, znajduje się stratosfera. W troposferze zawarta jest prawie cała (99%) para wodna znajdująca się
w atmosferze (wilgotność powietrza).
W troposferze występują różnorakie zjawiska atmosferyczne, takie jak: chmury, wiatry, wyładowania elektryczne – wraz z wysokością maleją tu: ciśnienie, temperatura
i wilgotność.

Bibliografia

Encyklopedia Powszechna, PWN, Warszawa 1994
Multimedialna Encyklopedia FOGRA
Słownik geograficzny, S. Kujawski, Warszawa 1996